Een gevoelig evenwicht tussen plant en dier bemoeilijkt de overlevingskansen van het zeer zeldzame gentiaanblauwtje

18/09/2022

Reeds vele jaren wordt door een aantal natuurpunt vrijwilligers Pelt -onder leiding van Willy Pardon-het aantal gentiaanblauwtjes in het Hageven gebied berekend. Dit gebeurt door het tellen van de spierwitte eitjes – nauwelijks een speldeknop groot- die door de vlinder afgezet worden op klokjesgentianen. Het Hageven is een van de vier plaatsen in Vlaanderen waar deze mooie dagvlinder nog voorkomt. De vrees is echter dat dit niet lang meer gaat duren, want het aantal eitjes dat zo geteld wordt (steeds begin augustus) neemt jaar na jaar af. En dit is niet omdat het aantal klokjesgentianen dalen, want die staan er nog steeds genoeg…

De ingewikkelde cyclus van het gentiaanblauwtje
Het vlindertje leeft in nauwe samenwerking met een mooie blauwe bloem, de klokjesgentiaan. Op de bloemknop van deze plant zet het vlindertje haar eitjes af, spierwit en amper een speldeknop groot. Daar kruipen de rupsen uit en verstoppen zich in de knop van de klokjesgentiaan.
Na enkele weken laten de rupsen zich op de grond vallen, in afwachting van adoptie door een wel zeer andere diersoort: knoopmieren. Deze nemen de rupsen mee naar hun nest. Daar worden ze een jaar lang goed verzorgd.
De volgende zomer verpopt de rups tot vlinder en dan begint de cyclus opnieuw. Een wonderlijke en ingewikkelde cyclus tussen totaal verschillende soorten.

Bedreigde leefomgeving
De leefomgeving  van het gentiaanblauwtje staat al jaren onder druk. Veel gebieden zijn te droog geworden of met meststoffen verrijkt, waardoor de oorspronkelijke planten zijn verdwenen. Dat trieste lot treft dan ook het gentiaanblauwtje.
De eens wijdverspreide vlindersoort fladdert nu alleen nog in zorgvuldig beheerde natuurgebieden, zoals het Hageven, waar nog wel klokjesgentianen voorkomen. Tegenwoordig wordt echter nog maar op weinig planten eitjes aangetroffen, hetgeen een indicatie is dat ergens anders in de cyclus wat fout gaat. Zo kan het zijn dat  door de weeromstandigheden de levenscyclus van de plant en vlinder uit elkaar gaan lopen of misschien komen er niet meer voldoende van de  juiste soort mieren voor in de omgeving van de klokjesgentianen…
De vlinders voeden zich vooral met nectar van gewone dophei.

Hoe gaat zo een telling in de praktijk?
Meestal is het aantal vlieggebieden in een natuurgebied bekend bij de beheerders van het gebied. Het is echter niet zo dat een gebied met klokjesgentianen ook een vlindervlieggebied is, daar is ook de aanwezigheid van een juist type mierenkolonie voor nodig. Begin augustus wordt dan in de bekende vlieggebieden door experts vlaggetjes neergezet bij planten die in het juiste levensstadium zijn. Vervolgers tellen vrijwilligers de eitjes op de gemarkeerde planten.

Resultaten tellingen in het Hageven
Dat gentiaanblauwtjes het zwaar hebben blijkt uit de cijfers die door natuurpunt in het Hageven verzameld werden sinds 1995. Deze gegevens laten een forse daling zien tussen 14000 eitjes in 2013 in diverse vlieggebieden tot 289 eitjes in 2022 in nog 1 vlieggebied. Gemiddeld zet een vrouwtje een 50-tal eitjes af. Dit wil zeggen dat het gaat zou gaan om een 6-tal vrouwelijke vlindertjes. Vraag is – zeker gezien de zeer droge zomer van 2022 – of deze populatie houdbaar is.