Nachtvogels passen zich aan aan kunstmatig licht, maar met gevolgen

In een recent onderzoek, uitgevoerd door postdoctoraal onderzoeker Ruben Evens van de Universiteit Antwerpen, is aangetoond dat kunstmatig licht 's nachts aanzienlijke invloed heeft op de activiteitspatronen van nachtactieve dieren, met name op vogels zoals de Europese nachtzwaluw. Een groot deel van dit onderzoek vond plaats in ons eigen Nationaal Park Bosland.

Het onderzoek onthulde dat kunstmatig licht, inclusief het fenomeen van 'skyglow' (hemelhelderheid), aanzienlijke veranderingen teweegbrengt in de vliegactiviteit van deze vogels.

Skyglow, veroorzaakt door verstrooid licht in de atmosfeer, resulteert in een helderdere nachtelijke hemel dan normaal. Interessant genoeg, waar weinig kunstmatig licht is, hebben wolken de neiging om de nacht te verduisteren, zelfs bij volle maan. Echter, in gebieden met kunstlicht versterken wolken het licht, waardoor de hemel nog helderder wordt.

Een opvallende ontdekking daarbij was de omgekeerde reactie van nachtzwaluwen op bewolkte nachten in gebieden met en zonder kunstmatig licht. In regio's met lichtvervuiling, zoals bij ons, passen deze vogels zich aan de kunstmatige helderheid aan, waardoor ze gedurende de hele nacht actief kunnen zijn. Dit betekent bijvoorbeeld dat nachtzwaluwen niet alleen bij valavond en tegen zonsopkomst, of bij voldoende maanlicht gaan foerageren.

De Europese nachtzwaluw (Caprimulgus europaeus) is een buitengewone vogel die zijn charme ontleent aan zijn mysterieuze levensstijl en prachtig aangepast uiterlijk, waarbij zijn opvallende camouflage zich naadloos vermengt met de omringende vegetatie Zijn brede vleugels en kenmerkende vorkachtige staart dragen bij aan zijn onderscheidende silhouet terwijl hij behendig door de lucht manoeuvreert.
In de schemering komt deze vogel tot leven, vliegend met gracieuze zwenkingen en scherpe wendingen terwijl hij op zoek gaat naar zijn favoriete prooi: nachtvlinders en andere nachtinsecten.
Bovendien is de roep van de nachtzwaluw een karakteristiek geluid: een monotoon "churr" geluid.

Langdurig onderzoek
Al meer dan een decennium lang voert Ruben Evens, samen met doctoraal onderzoeker Michiel Lathouwers, een team van studenten en boswachter Eddy Ulenaers onderzoek uit naar het gedrag van de nachtzwaluw. Een cruciale onderzoekslocatie hierbij is een hersteld heidegebied in het Nationaal Park Bosland. Verschillende aspecten van het gedrag, waaronder trek- en foerageergedrag, zijn onder de loep genomen. Dit heeft al aanzienlijk bijgedragen aan ons begrip van het gedrag van deze nachtelijke vogel.

Recent onderzoek toont aan dat nachtlicht het natuurlijke ritme van nachtvogels verstoort
De invloed van kunstlicht 's nachts op onze gevederde vrienden is groter dan we denken. Dit licht verstoort de natuurlijke ritmes die dieren gebruiken als leidraad voor hun dagelijkse activiteiten. Niet alleen heeft direct licht bekende lokale effecten op dag- en nachtactieve wezens, maar het draagt ook bij aan de 'skyglow'.
Een recente studie, uitgevoerd met behulp van activiteitsloggers bij Europese Nachtzwaluwen, onthult fascinerende inzichten. Zelfs tijdens maanloze nachten in België, waar kunstlicht overvloedig is, vliegen deze schemerige vogels vier keer meer dan in subtropisch Afrika en twee keer meer dan in het bijna ongerepte Mongolië. Wolken, die normaal gesproken de lucht onder natuurlijke omstandigheden verduisteren, versterken juist het kunstlicht op bewolkte nachten, wat de nachtzwaluwen aanmoedigt om actiever te zijn.
Interessant genoeg zien we dat de reactie van nachtzwaluwen op bewolkte nachten omgekeerd is in verschillende delen van de wereld. In België lijkt kunstlicht bewolkte nachten aan te moedigen, terwijl in ongerepte gebieden zoals Mongolië de bewolking de individuele vliegactiviteit juist vermindert.
Deze studie suggereert dat nachtzwaluwen zich aanpassen aan kunstlicht, waardoor ze actiever kunnen zijn, zelfs bij afwezigheid van directe lichtvervuiling. Individuen passen hun dagelijkse routines aan aan de helderheid van de kunstmatige nachthemel, wat hen meer tijd geeft om te vliegen. Hoewel dit aanpassingsvermogen de gedragsprocessen van schemerige en nachtelijke soorten beïnvloedt, blijven de bredere gevolgen voor populatiedynamiek en interacties tussen soorten een boeiend gebied dat verder onderzoek vereist.

Hoe werken activiteitsloggers
Activiteitsloggers, ook wel activiteitsmeters genoemd, zijn apparaatjes die worden gebruikt in ecologisch onderzoek om het gedrag en de activiteiten van dieren te registreren. Deze loggers bevatten sensoren en registratieapparatuur die gegevens verzamelen over bewegingen, locatie, en soms omgevingsparameters zoals lichtniveaus.
In het specifieke geval van vogelonderzoek, zoals het onderzoek naar de Europese Nachtzwaluw, kunnen activiteitsloggers bijvoorbeeld worden gebruikt om de vliegactiviteit van vogels gedurende verschillende tijdstippen van de dag en nacht vast te leggen. Ze kunnen informatie verstrekken over wanneer een vogel actief is, wanneer hij rust, en hoe deze activiteiten variëren in reactie op omgevingsfactoren zoals lichtniveaus.
Activiteitsloggers helpen onderzoekers om gedetailleerde informatie te verkrijgen over het gedrag van dieren in hun natuurlijke omgeving, zonder de noodzaak van voortdurende menselijke observatie. Deze apparaten dragen bij aan een beter begrip van de ecologie en levenswijze van verschillende diersoorten.

Foto´s en tekeningen: Ruben Evens
Presentatie Ruben Evens op het Platform Fauna en Flora 2023, een activiteit van BosLab (Nationaal Park Bosland)