Wat vertelt een boom ons? Inzicht in de 'pratende' grove den in Nationaal Park Bosland

In het voorjaar van 2023 werd in Nationaal Park Bosland een bijzondere grove den uitgerust met sensoren. Deze boom, die inmiddels twee jaar wordt gevolgd, 'praat' via realtime data en vertelt ons alles over hoe hij groeit, water transporteert en reageert op zijn omgeving.
Dankzij het onderzoek van Katrien Schaepdryver en Kathy Steppe van Universiteit Gent, uitgevoerd in samenwerking met NP Bosland, leren we hoe bomen functioneren en wat dit betekent voor onze bossen, het klimaat en mogelijk ook voor onze samenleving. Want een bos creëert niet alleen een typisch microklimaat, maar vervult ook een essentiële rol in de regulatie van ons leefmilieu.

De gegevens van deze boom bieden daarnaast een unieke kans voor educatie. We nodigen scholen uit om met deze gegevens aan de slag te gaan. Stel je voor: leerlingen ontdekken hoe een boom werkt, hoe hij reageert op regen of hitte en wat zijn rol is in ons ecosysteem. Door letterlijk te 'luisteren' naar de boom leren zij op een interactieve manier over het belang van water, weer en duurzaamheid.

Scholen die interesse hebben om met de data van deze boom te werken, kunnen contact opnemen via info@boslab.be.

Hoe leeft een boom?

Bomen lijken misschien statisch, maar ze zijn intern continu bezig met complexe processen zoals watertransport, transpiratie, fotosynthese, suikertransport en energieproductie:
1. Wateropname en transport:
Via de wortels neemt de boom water op uit de bodem. Dit water stroomt door het spinthout in de stam naar de bladeren. Bij de grove den in NP Bosland is ongeveer 70% van de stam spinthout, het essentiële deel van de boomstam dat water transporteert, dat dankzij Electrical Resistance Tomography (ERT) nauwkeurig in kaart is gebracht.
2. Transpiratie:
Via kleine openingen in de naalden, huidmondjes genoemd, verdampt water. Dit proces creëert een onderdruk, dat water van de wortels tot in de bladeren trekt. Op warme dagen werkt transpiratie als een natuurlijke airconditioning voor de boom én zijn omgeving.
3. Fotosynthese:
Water en koolstofdioxide worden door zonlicht in de bladeren omgezet in suikers en zuurstof. Dit proces voedt de boom en is cruciaal voor zijn groei.
________________________________________

Unieke technieken: hoe meten we een pratende boom?

Om te achterhalen welk deel van de boom nu exact het water transporteert, gebruikten de onderzoekers ERT. Deze techniek, oorspronkelijk bedoeld om rotte zones in bomen op te sporen, werd aangepast om de oppervlakte van het spinthout in kaart te brengen. Daarnaast meten sensoren continu de sapstroom door het spinthout, de stamgroei en de waterbalans van de boom.
In 2023 werd de sapstroomsensor geplaatst in een vlakke zone van de stam, wat lagere waarden opleverde door minder efficiënt watertransport. In 2024 werd de sensor verplaatst naar een bolle zone, die representatiever is. Hierdoor steeg de maximale sapstroom van 6,72 liter/uur in 2023 naar 16,52 liter/uur in 2024. Deze verbetering toont hoe belangrijk het is om sensoren strategisch te plaatsen.
________________________________________

Wat vertelt de boom ons?
De data van deze boom onthullen fascinerende patronen:
• Reactie op het weer: Tijdens een hittegolf in 2024 kromp de stam met 0,17 mm door waterverlies, maar regenval herstelde de interne reserves snel.
• Watergebruik: In 2023 gebruikte de boom 8.257 liter water, terwijl dit in 2024 opliep tot 17.725 liter, grotendeels door een betere meetlocatie.
• Seizoensgroei: De boom groeit in natte periodes en krimpt tijdens droogte, wat direct verband houdt met zijn waterhuishouding. In 2024 nam de stamdiameter toe met 0.75 mm.
________________________________________

Waarom is dit belangrijk?
Deze data helpen niet alleen wetenschappers, maar ook scholen kunnen de boom gebruiken als educatief hulpmiddel voor het leren van essentiële concepten. Leerlingen kunnen de boom letterlijk 'volgen' en ontdekken hoe zijn wortels, spinthout en naalden samenwerken, hoe regen en hitte zijn waterbalans beïnvloeden en hoe hij zich aanpast aan zijn omgeving. Zo leren ze op een toegankelijke manier over duurzaamheid en de rol van bomen in onze ecosystemen.
Dit project biedt de mogelijkheid om  wetenschap en educatie te verbinden om jonge generaties te inspireren de natuur te leren kennen en beschermen.
________________________________________
Dit onderzoek, uitgevoerd door Universiteit Gent in samenwerking met NP Bosland, is onderdeel van het internationale TreeWatch-netwerk. Ontdek meer over dit unieke project op de TreeWatch-website.