Het verhaal van de 'pratende' boom: een uniek perspectief op bosmonitoring

In maart 2023 kreeg het Nationaal Park Bosland een fascinerende toevoeging aan zijn prachtige landschap: een boom die niet spreekt met woorden, maar met data! Dankzij geavanceerde monitoringstechnologieën worden zijn groei, sapstroom en andere vitale statistieken continu bijgehouden en live gedeeld op de TreeWatch-website. Dit als onderdeel van een wereldwijd monitoringsprogramma. Voor degenen die geabonneerd zijn op X, is de gezondheid van de boom ook te volgen via dagelijkse berichtjes op basis van de verzamelde data.

Een jaar na het installeren van deze apparatuur kunnen we terugkijken op de metingen uit 2023 en de inzichten die ze hebben opgeleverd. De 'pratende' grove den in Bosland (zandgrond) consumeerde ongeveer 2700 liter water in 2023, terwijl zijn diameter slechts met 1 mm is toegenomen. Meer nog, de boom had een maximale sapstroom van 2.33 liter per uur, met een piekverbruik van 26 liter per dag. Ter vergelijking, een quasi even dikke beuk in het Gentse (zandleemgrond) verbruikte wel 6 tot 7 keer meer water dan deze grove den. Het is kenmerkend dat naaldbomen minder water verbruiken dan loofbomen. Een grove den in Duitsland vertoont vergelijkbare drinkgewoonten als onze boom in Bosland.

Door in detail naar de data te kijken, kunnen we zelfs de invloed van een hittegolf of regenbui op de sapstroom en groei van de boom observeren. Vergelijkingen met andere boomsoorten op verschillende bodems geven een beter begrip van de diverse behoeften en reacties van bomen op het veranderende klimaat.

Bomen en waterverbruik : hoe zit dat in elkaar?
Bomen, de essentiële reuzen van onze ecosystemen, vertonen een verbazingwekkende complexiteit in hun groei en functies. Water wordt door de wortels opgenomen en via de stam naar de bladeren getransporteerd, waar het vervolgens verdampt via de huidmondjes. Dit proces van verdamping creëert een onderdruk, waardoor water omhoog wordt gezogen, vergelijkbaar met het drinken door een rietje.
Tijdens fotosynthetische activiteit absorberen bomen via huidmondjes in hun bladeren koolstofdioxide (CO2) uit de lucht en zetten het om in suikers. Gelijktijdig met deze opname van CO2 verdampt er water, waardoor de luchtvochtigheid wordt gehandhaafd en regenval wordt bevorderd, zelfs in gebieden ver landinwaarts. Deze dualiteit van processen draagt niet alleen bij aan de regenval, maar zorgt ook voor verkoeling tijdens warme periodes, wat van cruciaal belang is voor de lokale flora, fauna en de menselijke gemeenschappen.

Wat tijdens een hittegolf?
Hoge temperaturen en een droge atmosfeer zorgen ervoor dat de huidmondjes in de bladeren van bomen sluiten. Hierdoor wordt de fotosynthese stopgezet en kan er geen water verdampen via de  bladeren. Tijdens een hittegolf is de bodem vaak al droog, waardoor de boom het moeilijk heeft om zijn waterreserves in de stam aan te vullen. Hierdoor stopt de groei en kan de boom zelfs krimpen. Deze reactie zagen we ook bij de ‘pratende’ grove den. Tijdens een hittegolf in juni 2023, kromp de diameter van de grove den 0,16 mm over een periode van 5 dagen. Na de regenbui die het einde van de hittegolf aankondigde, zwol de boom opnieuw met zo’n 0,38 mm. Dit toont de opmerkelijke veerkracht van bomen.
De 'pratende' boom biedt waardevolle inzichten in zijn eigen leven en werpt een nieuw licht op de complexe relaties tussen bomen, bodem en klimaat, niet alleen binnen Bosland, maar ook daarbuiten.

Meer weten
Deze boom maakt deel uit van het monitoringsnetwerk TreeWatch.net, waarbij bomen worden uitgerust met hoogtechnologisch sensoren. Dit netwerk werd opgericht door het Laboratorium voor Plantecologie aan de faculteit bio-ingenieurswetenschappen, Universiteit Gent. Meer informatie is terug te vinden op www.treewatch.net. De data van de grove den in Bosland kan je live opvolgen: https://treewatch.net/be-bosland/