Nieuws

Recentelijk hebben wetenschappers van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) het Pijnven-bosreservaat bezocht. Hun missie: het opsporen van speciale kevers en keverresten in bomen, zoals uitwerpselen, zaagsel en gangetjes. Waarom? Om voldoende materiaal te verzamelen voor onderzoek naar kevers die een ernstige bedreiging vormen voor onze bomen.

In samenwerking met het Instituut voor Landbouw-, Visserij- en Voedingsonderzoek (ILVO) en het Centrum voor Onderzoek in de Plantenbiologie en het Agrochemisch Onderzoek (CRA) werkt INBO aan een Europees project. Dit project wordt gecoördineerd door het  ILVO en heeft tot doel procedures te ontwikkelen voor vroegtijdige detectie van niet-inheemse houtborende kevers (quarantaine kevers).

De groeiende internationale handel vergroot namelijk het risico op onbedoelde verspreiding van exotische plaaginsecten van het ene continent naar het andere. Deze kevers vallen gezonde inheemse boomsoorten aan, wat tot het afsterven van de boom leidt, en daarom is hun detectie van cruciaal belang.

Het project richt zich op drie keversoorten, die onder de quarantaine voorschriften van de EU vallen: de Aziatische essenprachtkever (Agrilus planipennis), een boktorsoort genaamd Aromia bungii en een walnoottakkever (Pityophthorus juglandis). Deze kevers kunnen schadelijk zijn voor essen, walnoten, pruimen en kersen, maar ook populieren kunnen als waardplant dienen. Het onderzoek omvat de ontwikkeling van identificatiemethoden op basis van keveruitwerpselen.

Hoewel deze kevers tot nu toe nog niet in onze regio zijn waargenomen, zijn ze al elders in Europa aangetroffen. Dit benadrukt het belang van vroegtijdige detectie om mogelijke verspreiding en schade aan onze bomen te voorkomen.

De klok tikt voor de Kempense Heidelibel. Het Hageven in Pelt is het laatst bekende bastion voor deze rode lijstsoort in Vlaanderen.
En zelfs in het Hageven werden dit jaar slechts enkele exemplaren geteld, tijdens tellingen in het kader van het meetnetten programma, uitgevoerd door expert vrijwilligers en Geert De Knijf van het Instituut voor Natuur en Bosonderzoek (INBO).
Heidelibellen zijn een uitdagende groep om te identificeren. De 9 soorten in Vlaanderen lijken op elkaar, maar details onthullen de verschillen. De eerder vrij kleine Kempense heidelibel valt op door driehoekige tot druppelvormige vlekken op de zijkant het achterlijf, met mannetjes in Belgische driekleur en zwarte poten. De vrouwtjes hebben een minder opvallende bruingele kleur maar ook zij hebben de afgelijnde driehoekige tot druppelvormige vlekken op de zijkanten van het achterlijf.
Andere bijzondere soorten heidelibellen waar te nemen in het Hageven zijn de bandheidelibel, de zwarte en de  steenrode heidelibel.

Foto´s libellen: Jef Van den Boer

Een opvallende gebeurtenis vond plaats in het natuurgebied het Pijnven. Tijdens een recente slangentelling, werd een  viertal jonge gladde slangetjes van ongeveer 10 cm gespot.

Enkele weken geleden merkten waarnemers tijdens een slangentelling al op dat moederslangen dikker waren dan gebruikelijk, wat kan duiden op zwangerschap. Zwangere slangen zoeken warmte en energie, bijvoorbeeld onder de door ons geplaatste onderzoeksplaten, wat hen helpt om op temperatuur te blijven en voor hun baby's te zorgen.

Gladde slangen, inheems in dit gebied, hebben een unieke voortplantingswijze: ze zijn eierlevendbarend . Ze laten de eieren in hun lichaam ontwikkelen en zetten ze pas na uitkomst op de wereld. Slangen zijn immers koudbloedig en hebben warmte nodig om te bewegen en voedsel te verteren. Lage temperaturen maken ze inactief. Slangeneieren vereisen ook warmte voor ontwikkeling en uitkomen. In koude streken kan dit overlevingsproblemen veroorzaken, waardoor slangen in die gebieden, zoals de gladde slang in België, vaak levendbarende eigenschappen hebben.

De gladde slangen gaan zich binnenkort voorbereiden op de winter door te schuilen op speciale plekjes, zoals oude holletjes van andere dieren of slangen. Ze graven zich minstens 35 cm diep in om kou te ontwijken. Dan is het weer wachten tot het voorjaar op een kans om deze interessante dieren opnieuw te observeren.

Wetenschappers onderzoeken de "4D dynamiek" van Bosland’s bossen - een unieke kijk op hun veranderingen in 3D-structuur over de tijd. Seizoensgebonden en lange termijn factoren, zoals klimaatverandering en bosbranden, spelen hierbij een rol. Dit onderzoek biedt waardevolle inzichten voor bosbeheer en begrip van complexe ecologische processen.
Het door de European Research Council gesubsidieerd SPACETWIN-project, geleid door Prof. Kim Calders (CAVE lab- UGent), gebruikt geavanceerde technieken, inclusief nabije en verre sensoren en radiatieve transfermodellering.
Digitale replica's - 'digital twin'-bossen – moeten ons helpen om de echte bossen beter te begrijpen. De resultaten dragen ook bij aan betere voorspellingen over koolstofvoorraden en bossendynamiek binnen het Intergovernmental Panel on Climate Change.

In dit onderzoek naar microplastics vervuiling in Belgische bodems heeft Lies Vanthournout, een masterstudent Bio-ingenieur aan de Universiteit van Gent, zich gericht op het verkrijgen van een dieper inzicht in de aard en hoeveelheid microplastics in Belgische bodems, met een specifieke focus op zowel randstedelijke als afgelegen gebieden. Deze laatstgenoemde locaties werden geselecteerd vanwege de verwachting dat hier minder microplastic vervuiling zou zijn.
Onder de praktische begeleiding van doctoraatstudent  Nick Krekelbergh, verzamelde Lies bodemstalen op diverse locaties in België, waaronder het natuurgebied "Heide Achter de Steenweg" in Bosland (Pelt).
De resultaten van het onderzoek onthulden opvallende bevindingen, waarbij zelfs ogenschijnlijk ongerepte bodems, zoals die in het natuurgebied Bosland, niet ontsnappen aan microplastics vervuiling.
Hoewel het onderzoek waardevolle inzichten heeft opgeleverd, blijkt uit de wetenschappelijke conclusie dat er nog ruimte is voor verbetering in de methoden om microplastics onaangetast uit de bodem te halen, zodat de te identificeren plasticsoorten nauwkeuriger kunnen worden vastgesteld. Dit benadrukt de behoefte aan verdere ontwikkeling van extractie- en analyse technieken om de identificatie van microplastics te verfijnen en de impact ervan op onze bodems nauwkeuriger te beoordelen.

Recente ontdekkingen van zeldzame gladde slangen op twee nieuwe locaties in Pijnven wijzen mogelijk op de positieve impact van natuurbeschermingsmaatregelen die daar werden genomen. Deze waarnemingen zijn veelbelovend en suggereren dat het soortenbeschermingsprogramma voor de gladde slang, ontwikkeld het door Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) en geïmplementeerd door boswachter Eddy Ulenaers in het Pijnven zijn vruchten begint af te werpen.

Het doel van het soortenbeschermingsprogramma voor de gladde slang is tweeledig: het behoud en herstel van het leefgebied van deze bedreigde diersoort en het verminderen van versnipperingsknelpunten. De gladde slang gedijt in heideterreinen, droge graslanden en hoogveengebieden, waar open en schrale vegetaties met veel structuur van vitaal belang zijn voor zijn voortbestaan.
Een essentieel aspect van het beheer van de gladde slang is de creatie van  structuurvariatie in zijn leefgebied. Door het creëren van open plekken in bossen en het realiseren van zonbeschenen bosranden, ontstaat extra leefgebied en worden verschillende potentiële leefgebieden met elkaar verbonden via corridors. Bovendien zijn er speciale constructies, zoals slangenbulten, aangelegd met takken, plagsel en stronken. Deze bieden de gladde slang gedurende het hele jaar schuilplaatsen en voortplantingshabitat.

Naast het behoud van de gladde slang zelf, hebben de genomen maatregelen naar verwachting ook positieve effecten op andere flora- en faunasoorten die afhankelijk zijn van hetzelfde habitattype. Reptielen en amfibieën, zoals de levendbarende hagedis, profiteren van het verbeterde leefgebied, evenals vogels, waaronder de nachtzwaluw, geelgors, boomleeuwerik en roodborsttapuit.

In het kader van een Europees Erasmus+  project genaamd "Process Oriented Nature Conservation" (PONC) werkten Natuurinvest en Agentschap Natuur en Bos gedurende enkele jaren samen met Zweedse, Nederlandse en Roemeense partners om kennis op te bouwen en ervaringen te delen rond proces gestuurde natuurbeschermingsconcepten en -oplossingen voor gebieden in Europa. Dit gebeurde in Vlaanderen aan de hand van twee cases, namelijk het Sigmaplan in het Schelde-getijdengebied en Bosland. 

Op 12-13 juni 2023 vond de tweedaagse internationale PONC-conferentie plaats, als afsluitende activiteit van het Erasmus+-project. Dag 1 stond in het teken van een inspirerende indoor-activiteit in de Soeverein in Lommel, waarbij lezingen werden gegeven door internationale top sprekers. De natuur als gids en het potentieel van natuurlijke processen in door mensen gemaakte landschappen stonden centraal tijdens deze boeiende bijeenkomst.
Op dag 2 trokken de deelnemers hun wandelschoenen aan en genoten ze onder een stralende zon van enkele  excursies naar interessante gebieden.  Naast de Maasvallei en het Sigmaplan werden ook het Grenspark Kempen-Broek en ons eigen Bosland-Pijnven verkend. Ter plaatse gaven bevlogen gidsen uitgebreid uitleg over hun gebied en presenteerden ze de behaalde resultaten en/of toekomstplannen met betrekking tot een meer natuurlijk en robuust beheer.

In het natuurgebied Pijnven, gelegen te midden van het uitgestrekte Bosland, wordt een mooi initiatief ontplooid: wetenschappelijk onderzoek naar de potentie voor rewilding van de zwarte bij (Apis mellifera mellifera). Dit project, dat een samenwerking is tussen de vzw ZwarteBij.org (met bijenonderzoeker Dylan Elen) en Natuur en Bos, biedt perspectief voor het herstel van deze inheemse ondersoort in haar natuurlijke habitat. Door de terugkeer van deze bijensoort naar het Pijnven, kan de zwarte bij haar unieke rol in de lokale ecologie vervullen en bijdragen aan het behoud van biodiversiteit. Maar voor het zover is moet er nog een aantal stappen gezet worden.
Een verheugende ontwikkeling is dat de paringsstand voor de zwarte bijenkoninginnen - na een slecht jaar vorig jaar met veel volkssterfte - weer in gebruik is genomen.  Al enige jaren wordt deze bijzondere bijensoort beschermd door gepassioneerde imkers die zich inzetten voor het behoud van de autochtone zwarte bij. Met als doel zuivere bevruchting door zwarte darren, komen zij vanuit alle hoeken van Vlaanderen en Nederland naar het Pijnven om hun zwarte bijenkoninginnen te laten paren. Verantwoordelijke voor de paringsstand in het Pijnven is Iwein Verboven, werkzaam bij Natuurpunt en ZwarteBij.org.
De paringsstand bevindt zich midden in het uitgestrekte natuurgebied, waardoor de kans op bevruchting door niet-zwarte darren minimaal is. De afstand tot andere imkerijen is relatief groot, waardoor de zuiverheid van de zwarte bij goed gewaarborgd blijft. Dit is in het verleden al door wetenschappelijk onderzoek aangetoond.
Wat bijenkoninginnen zo bijzonder maakt, is dat ze slechts eenmaal in een korte periode in het jaar bevrucht worden, zij het door meerdere darren. Dit betekent dat ze voor de rest van hun leven (gemiddeld 2-3 jaar) op die ene bevruchting kunnen teren.
Gedurende een maand worden zogenoemde bevruchtingskastjes met maagdelijke koninginnen op de paringsstand geplaatst in de nabijheid van bijenkasten die voorzien in zwarte darren, in de hoop dat ze succesvol worden bevrucht. Vervolgens worden de bevruchte koninginnen door de imkers terug mee naar huis genomen waar ze hun eigen volk opstarten.
Naast deze tijdelijke paringsstand staan er op diverse plaatsen in het Pijnven kasten met zwarte bijenvolken om na te gaan hoe zij zouden kunnen overleven in het gebied en dit zonder behandelingen tegen de parasitaire Varroa-mijt, die in de imkerij doorgaans gemanaged wordt met allerlei (chemische) bestrijdingswijzen.

Leerlingen dragen actief bij aan het behoud van biodiversiteit in de prachtige Resterheide, waar natuureducatie tot leven komt. De waarde van natuurbescherming en het behoud van biodiversiteit kan niet genoeg benadrukt worden. Om jonge mensen bewust te maken van hun rol in het behoud van de natuur, werkt Tina Coenegracht, Projectmedewerker Educatief Natuurbeheer Limburg, al enkele jaren samen met Theo Geuens, natuurgids en gebiedsbeheerder, en de Sint-Elisabethschool in Wijchmaal.
Er werd een boeiend educatief programma ontwikkeld voor de laatste jaren van de lagere school. Dit programma omvat drie stappen waarmee leerlingen op een speelse manier betrokken worden bij het beheer van het natuurgebied. Ze beginnen met een theoretische les in de klas, gevolgd door deelname aan beheersactiviteiten en een verrijkende educatieve wandeling met veldonderzoek. Dit brengt de theorie tot leven en maakt het leren over de natuur een avontuurlijke ervaring.
Hoewel de beheersactiviteit dit jaar vanwege het slechte weer moest worden vervangen, was er geen gebrek aan creativiteit. De leerlingen hebben zich gewijd aan het maken van vogelkastjes, waarmee ze hun betrokkenheid bij natuurbescherming op een andere manier hebben getoond.
Door gerichte beheerswerken blijft de heide open en krijgen typische planten en dieren de kans om te overleven. Een bijzonder aspect van het beheer is de transformatie van een deel van het gebied tot heischraal grasland, een Europees beschermd habitattype dat helaas nog steeds bedreigd wordt. Door dit educatieve programma ervaren de leerlingen uit eerste hand hoe hun inspanningen bijdragen aan het behoud van deze kostbare habitat.

Het natuurgebied het Wedel in Pelt heeft onlangs een groene transformatie ondergaan met de bebossing van maar liefst vijf hectare onder leiding van boswachter Gino Ottati van Natuur en Bos. Hierbij is rekening gehouden met de bodemgesteldheid van het voormalige grasland.  BOBO+-kaarten van het INBO werden gebruikt om informatie te krijgen over de geschiktheid van de bodem voor specifieke plantsoorten. Naast de aangeplante 5 ha is er ook nog  4 ha voorzien om spontaan te verbossen.

Het gebied is tamelijk vochtig, waardoor er verschillende boomsoorten zijn gekozen die goed gedijen op deze bodemgesteldheid zoals Europese vogelkers. Op de drogere stukken werden  wintereiken, zomereiken en haagbeuken aangeplant. In de toekomst wordt er ook nog winterlinde toegevoegd. Door het combineren van deze boomsoorten wordt er gezorgd voor een gevarieerd bos.
Naast bomen werden er ook lagere struiken gezet, zoals vlierbes en Gelderse roos, die eveneens goed groeien op dit bodemtype.

Op één stuk grasland gelegen tegen de Dommel wordt een aangepast maaibeheer voorzien om dit te laten evolueren naar een vochtig graslandtype met ecologische waarde zoals een dotterbloemgrasland (met typische kensoorten de echte koekoeksbloem, de grote ratelaar…). Nu al staan er pinksterbloemen, een pionierssoort die van vochtige rijke bodems houdt.

Om bescherming tegen de zon te bieden, zijn er dit keer geen populieren geplant, maar wel grauwe abelen en zwarte elzen. Deze bomen groeien sneller dan de andere bomen en zijn zo geplaatst dat ze de jonge boomplantjes maximaal kunnen beschermen tegen felle zon.

De nieuwe aanplant is niet alleen esthetisch aantrekkelijk, maar heeft ook belangrijke voordelen voor de biodiversiteit en het milieu. De nieuwe bomen zullen bijdragen aan het verminderen van koolstofemissies, het verbeteren van de luchtkwaliteit en het versterken van de bodem.

Sinds kort is er op vijf markante bomen in de vier Bosland gemeentes een CITREE banddendrometer geplaatst.  Met behulp van een smartphone kan de QR-code op de boom gescand worden en het getal op de dendrometer ingevoerd worden.
Op deze manier kan de groei van de twee beuken (in het Pelterke in Pelt en Burgemeesterbos in Lommel), de zwarte els (aan het Dommelhuis in Peer), de winterlinde (op de Picknick plek in het Pijnven) en de grove den (vlakbij het Bosmuseum in het Pijnven), als functie van de tijd opgevolgd worden met de hulp van voorbijgaande wandelaars.

De gegevens worden opgeslagen in een databank, waar ze beschikbaar zijn voor de wetenschap en het publiek. Het project is te vinden op http://www.citree.net/bosland en is een samenwerking met  Prof. Kathy Steppe, van Universiteit Gent, Faculteit Bio-ingenieurswetenschappen, Laboratorium voor Plant Ecologie.

In het prachtige gebied van Het Hobos in Pelt staat de mooiste boom van Vlaanderen van 2015, een majestueuze tamme kastanjeboom die deel uitmaakt van een boomgaard die in de late 18e eeuw werd aangelegd door vader en zoon Drossaard Clercx. De boomgaard diende als leverancier van tamme kastanjes die waarschijnlijk werden gebruikt als smaakmakers in de jeneverstokerij, die er gevestigd was.

De kastanjeboom heeft door de jaren heen een indrukwekkend parcours afgelegd en is uitgegroeid tot een veteraanboom. Een veteraanboom is een boom die minstens 200 jaar oud is en opmerkelijke afmetingen heeft bereikt, waardoor hij een belangrijke plaats inneemt in het ecosysteem van het gebied,  zoals het huisvesten van een zwarte specht. Naast de voormalige mooiste van Vlaanderen staat er nog een aantal andere zeer indrukwekkend gevormde kastanjebomen. Deze bomen zitten in hun laatste levensfase en zijn in verval.

Om de bomen te beschermen en te behouden voor de toekomst, heeft Natuur en Bos verschillende maatregelen genomen, waaronder het beperken van de toegang en het instellen van een beschermingszone. Ook worden regelmatig onderhoudswerken uitgevoerd om de boom gezond te houden en te beschermen tegen ziektes en plagen.

Foto´s zwarte specht: Jos Keppens

Bomen zijn belangrijk voor de mens: ze helpen de lucht te zuiveren, ze filtreren het water en ze bieden een leefruimte voor dieren. De beschikbaarheid van water heeft een directe impact op de gezondheid van onze bossen.

Sinds kort werd een grove den in de nabijheid van het Bosmuseum in het Pijnven uitgerust met heel wat wetenschappelijke apparatuur, waaronder een sapstroomsensor en een punt-dendrometer. Deze apparatuur maakt het mogelijk om in real-time en continu het waterverbruik en de groei van de boom te meten. De gegevens worden automatisch doorgestuurd naar een databank, zodat de boom vanop afstand opgevolgd kan worden.

Deze grove den maakt nu deel uit van een wereldwijd netwerk voor opvolging van bomen als functie van boomsoort, lokaal klimaat en bodemtype: Treewatch.net.  Het onderzoek wordt geleid door Prof. Kathy Steppe en Katrien Schaepdryver doctoreert op dit onderwerp (Laboratorium voor Plant Ecologie, Faculteit Bio-ingenieurswetenschappen, UGent). Bij de installatie kregen ze de hulp van hun hoofdtechnieker Philip Deman.

De gegenereerde informatie biedt heel wat mogelijkheden, niet alleen voor wetenschappelijk onderzoek en monitoring, maar ook voor educatieve doeleinden en een bredere bewustwording van de klimaatverandering. Daarom gaat de grove den in de toekomst ook communiceren over zijn toestand o.a. via het sturen van twitterberichten (Twittering Trees).

Vriesput is de naam van een natuurgebied van 21 ha. Het is gelegen ten oosten van het Lommelse gehucht Gelderhorsten en ten noorden van het domeinbos Pijnven. De naam Vriesput is afkomstig van ‘vriseputte’, hetgeen verwijst naar een drinkput met fris water.
Met de klimaatsverandering en de vermindering in de biodiversiteit voor ogen, werden er recent beheerswerken uitgevoerd. Dit gebeurde onder regie van Natuur en Bos.

Een deel van het dichte dennenbos werd uitgedund, waarbij vooral de oudere, markante bomen behouden bleven. De vermindering van de dichtheid van het bladerdek maakt het mogelijk dat er meer licht de bodem bereikt. Hierdoor kunnen soorten gebonden aan droge en natte heide, zoals klokjesgentiaan, dopheide, de heivlinder, het heideblauwtje … zich beter ontwikkelen.

Verder werd de bodem op diverse plaatsten geplagd om de vergrassing (pijpenstrootje) en de  verbossing van het gebied tegen te gaan. Bij plaggen wordt de bovenste grondlaag en de begroeiing verwijderd om zo de aanwezige zaadbank van heide aan te spreken.

In het brongebied van de Molse Nete (Kattenbos Lommel) werd -in samenwerking met leerlingen van de Lommelse basisschool De Schommel- door Natuur en Bos 1,76 ha nieuw bos aangeplant. Vóór de komst van de kinderen werden de plantgaten met een grondboor uitgegraven om het plantwerk te vergemakkelijken.

In een gevarieerd patroon werden Grove Den, Zomereik en Winterlinde in de grond gezet. Een rij cultuurpopulieren in het zuiden zorgt voor de nodige schaduw om het jonge plantsoen tijdelijk te beschermen tegen extreme warmte in de zomer. Rond de aanplant is er ruimte gelaten voor natuurlijke verjonging.

Van alle planten vangen jonge bomen het meeste CO2 op. Met meer bomen kan er dus  meer CO2 vastgehouden worden, wat helpt tegen de klimaatverandering. Met bomen wordt het ook minder snel te heet. Bomen verlagen de temperatuur door het parasoleffect van de kronen en het verdampen van water via de huidmondjes.

Door bomen te planten, geven we vogels, vleermuizen en insecten nest- en schuilplaatsen. De vogels en vleermuizen zorgen ervoor dat vervelende insectenplagen worden bestreden. Bomen leveren ook vruchten als voedsel voor vogels, nectar in hun bloemen voor insecten en de bladeren dienen als voedsel voor de rupsen van vlinders. Op deze manier kan de biodiversiteit verbeteren.

Afgelopen week bracht een 20-tal toekomstige bio-ingenieurs Bos- en Natuurbeheer een dagje door in het Pijnven. Ze werden onder een stralende winterzon ontvangen door Koen Thijs en Eddy Ulenaers van het Agentschap Natuur en Bos (ANB).
Na een introductie in o.a. de ecologische geschiedenis van het Pijnven en het concept Bosland, werd het domein te voet doorkruist.

Hierbij passeerden de verschillende functies van het gebied de revue: natuur (omvorming van monotoon naaldbos naar divers loofbos, waarnemingen en tellingen van dieren,  het verbinden van leefgebieden via corridors ter bescherming van soorten en diversiteit, proces gestuurd natuurbeheer, …),  economie (transport gedurende bosbouw ) en beleving (met o.a. het Bosmuseum, het Treehouse, fietsen door de bomen, speelbossen, avontuurlijke kinderwandelingen en diverse activiteiten, …).

Voor de studenten werd aan de hand van talrijke spraakmakende voorbeelden ter plekke getoond wat gericht bosbeheer voor elke functie betekent en hoe dat kan evolueren omwille van voortschrijdend inzicht (onderzoek gebaseerd) en klimaatsverandering.

De veelvuldige stormen van de afgelopen jaren zorgden ervoor dat talrijke bomen het natuurgeweld niet meer aankunnen en omvallen. De Pijnven beheerder -Agentschap Natuur en Bos- praktiseert voor het stormhout een lokaal en duurzaam hergebruik.De pijnvenbossen zijn ook FSC gecertificeerd.

Veel van de omgevallen bomen blijven ter plekke liggen, in functie van de biodiversiteit: dood hout brengt leven!
Daar waar de omgevallen bomen in de weg liggen of  het op een verantwoorde manier kan, worden de dikke, rechte stammen verzameld en op een tijdelijke opslagplaats gestockeerd. Wanneer er na enige tijd voldoende stammen zijn, worden deze ter plekke verzaagd -met een mobiele zaaginstallatie- tot balken en planken van allerlei lengtes en diktes. Op deze manier wordt transport (energieverbruik) naar en aankoop van derden beperkt. De balken en planken worden in Bosland gebruikt voor allerlei constructies. Zo werd er een mooie schuilplaats gebouwd in de recreatieve zone in het Pijnven en één zijde van de muur aan het voormalige Bosmuseum  is bekleed met dit lokaal hout.

In een natuurlijke omgeving zoals bossen of heide is een precieze locatiebepaling op het terrein vaak moeilijk. Bepaalde beheerswerken, zoals de aanplant van kloempen (dit zijn mini-verjongingsgroepjes bestaande uit minimum 20 tot 30 jonge zaailingen), het aanleggen van uitrijpistes in een bos, het bepalen van afstanden en oppervlaktes van te maaien percelen, kunnen dan een uitdaging zijn.
Het verzamelen van veldgegevens is over het algemeen een tijdrovende bezigheid, zeker als je hiervoor nog niet over de juiste hulpmiddelen en software beschikt. Vaak moet er dan eerst op papier gewerkt worden en kan deze informatie pas later gedigitaliseerd worden in een Geografisch Informatie Systeem (GIS).
De boswachters experimenteren nu in Bosland met een toestel (geode) dat de precieze locatie (tot op een meter nauwkeurig) met behulp van satellietverbindingen kan bepalen. Met het gekoppelde tablet met GIS-applicatie (Qfield, Mapit …) kan deze informatie onmiddellijk op het terrein verwerkt en opgeslagen worden. Deze data zijn bovendien ook meteen via de cloud beschikbaar voor collega boswachters, zodat de uitwisselbaarheid van informatie bij ziekte of afwezigheid beter opvangen kan worden.

De kinderen van het eerste leerjaar van de school de Zandkorrel (Hechtel-Eksel) beleefden een fantastische voormiddag onder een stralende zon in het  natuurgebied In den Brand.
Onder leiding van gids Lea Vaes van Werkgroep ISIS vzw (Peer)  kwamen tijdens een speurtocht, al spelenderwijs,  alle kenmerken van paddenstoelen aan bod. Zo ontdekten ze de grote verscheidenheid aan vormen, kleuren, geuren en het belang van zwammen in het bos.

Deze tocht wordt door Werkgroep Isis op diverse locaties in Noord-Limburg gegeven.

In 2020 publiceerde Bosland onder bovenstaande titel een opmerkelijke ´voor en na´ foto van amateurfotograaf Jente Kasprowski. In 2010  werden honderden bomen gekapt op de Resterheide in Hechtel-Eksel, hetgeen geen mooi beeld gaf. Het beeld in 2020 toonde een enorme vooruitgang. Sinds de kap zijn heel wat planten en dieren teruggekeerd en staat de heide in volle bloei.
Ook vandaag de dag brengt  conservator Theo Geuens, samen met andere vrijwilligers van NatuurPunt Hechtel-Eksel, nog vele uren door op de heide om het terrein te beheren en zo het aantal soorten en dus de biodiversiteit te vergroten.
 

Het project ´Vegers voor vlinders´ van de Werkgroep ISIS vzw (Peer) is in de eerste plaats een educatief natuurproject voor schoolkinderen, maar ook zoveel meer.
De jongeren (10-12 jaar) leren op een zeer creatieve manier over het geschiedenis en het belang van de heide, over biodiversiteit en de noden van onze heidefauna zoals de heivlinder, boomleeuwerik, nachtzwaluw en over het heidebeheer dat nodig is om aan die noden te voldoen. Hiervoor worden  ze uitgedaagd om in de rol van de heivlinder te kruipen en zelf te ervaren wat dat betekent.
Het ´Vegers voor vlinders´ programma wordt verzorgd voor scholen in Noord-Limburg, o.a. voor de Zandkorrel van Hechtel-Eksel door gids Henri Theunissen aan het Bosmuseum in het Pijnven (Foto´s).

De knoflookpad is een zeer zeldzaam amfibie, die in Vlaanderen nog maar op een paar plaatsen voorkomt, waaronder Peer. Op de rode lijst van te beschermen soorten heeft de pad status ‘bedreigd’. De gemeente Peer  adopteerde de knoflookpad in het project ‘Gemeenten adopteren Limburgse soorten’ sinds 2007.
NatuurPunt Peer creëerde op twee van hun percelen zogenaamde ecologische stapstenen. In de omgeving van deze locaties zijn nog oorspronkelijke populaties aanwezig, hetgeen o.m. aangetoond werd door Robert Van Dingenen in een uitgebreide veldstudie.
Ecologische stapstenen zijn kleine oppervlaktes geschikte habitat,  die het voor specifieke soorten mogelijk maakt om zich doorheen het landschap van het ene natuurgebied naar het andere te verplaatsen. Voor de overleving van een soort is dit een zeer belangrijke maatregel: het laat toe om inteelt te vermijden.
Daar waar de paddentrek grotere wegen passeert (bijvoorbeeld de N73) wordt door NP Peer jaarlijks  een paddenoverzet georganiseerd.

Alhoewel de aanwezigheid van microplastics in water uitgebreid onderzocht is, is dit niet het geval bij bodemecosystemen. Microplastics kunnen impact hebben op het bodemleven (bijvoorbeeld wormen) en uiteindelijk ook in de voedselketen terecht komen. Daarom is het van belang om het lot en de ecologische risico´s van microplastics in bodems te onderzoeken.

Bio-ingenieurstudente Lies Vanthournout vergelijkt voor haar masterproef de aanwezigheid van en soort microplastics in ´onverdachte gronden´ in diverse gebiedstypes doorheen België, startend in de omgeving van Gent tot diep in de Ardennen.  In Bosland zijn er bodemstalen genomen in de Heide achter de steenweg. 

Jaarlijks trekken vele padden, kikkers en salamanders in het voorjaar vanuit de omgeving van de Grote Hof over de Witherendreef en de op- en afrit van de N74 om terug in hun geboortepoel te geraken. Zonder maatregelen overleven velen van hen deze oversteek niet. Sedert enkele jaren zorgt een groep van lokale vrijwilligers voor een veilige oversteek met een ‘paddenoverzetactie’.

De plaatsing nu van een vaste geleidingswand is een duurzame oplossing die de tijdelijke, jaarlijks opnieuw te plaatsen systemen,  gedeeltelijk vervangt. Natuurpunt Pelt helpt hier immers de natuur door elk jaar de amfibieën op te vangen aan de wand en dan over te brengen naar hun geboortepoel een paar oversteekplaatsen verder. In 2022 werden er zo 542 padden, 34 kikkers en 8 salamanders overgezet.

Volgens Eddy Conjaerts van Natuurpunt Pelt is de plaatsing van deze wand een verdere stap in het behoud van de amfibieën en de biodiversiteit in het algemeen. Een betere oplossing is het aanleggen van poelen in het overwinteringsbos, zodat de amfibieën niet meer de dwang hebben om de wegen over te steken om te gaan paren.

Het massaal aanplanten van naaldbomen (productiebossen) ten behoeve van de mijnen, die dan ook nog eens te maken kregen met de depositie van zwavel en stikstof, leidde tot arme en verzuurde zandgronden in onze bossen. Deze gronden zijn niet meer in staat om voldoende vocht en voedingstoffen vast te houden. Dat maakt het bos kwetsbaar.

Onderzoek laat zien dat een herstelmaatregel nl. het aanplanten  van rijkstrooiselsoorten (bijvoorbeeld linde, boskers en esdoorn) het verschil kan maken. Daar waar rijkstrooiselsoorten de afgelopen decennia zijn aangeplant, is er een minder dikke strooisellaag en meer organisch materiaal ingemengd in de bodem. Dat maakt een betere vochtvoorziening en een adequate opslag van voedingsstoffen mogelijk. Bodemleven speelt een cruciale rol in deze afbraakprocessen. Jammer genoeg hebben we weinig kennis van de toestand van de bodembiodiversiteit op dit moment.

Postdoc onderzoeker Ellen Desie (Bio-ingenieur, KULeuven-Campus Geel), onderzoekt samen met een aantal laatste-jaar studenten hoeveel het rijkstrooisel de bodemchemie verbetert, in welke mate het bodemleven hiervan profiteert en of het bodemleven het positieve effect van rijkstrooisel kan versterken. Dit doen ze o.a. door de bodemsituatie te vergelijken van een monotoon dennenbos met een rijkstrooisel bos in het Hobos in Pelt. 

Het doel is om inzichten te krijgen waarmee de maatregel nog verder verfijnd kan worden.

Wie zondag 16 oktober op het fietspad in het natuurgebied Plateaux-Hageven aan de Bergeijkerdijk fietste of wandelde, heeft ze ongetwijfeld gezien: een kleine 10-tal vogelliefhebbers met grote verrekijkers en fotoapparatuur. Staande op een heuvel, met behoorlijk ver zicht, op afspraak voor de tweede grote trekvogeltelling van dit najaar, georganiseerd door Natuurpunt.

Patrick Schuurmans en de andere vogelliefhebbers telden en fotografeerden van zonsopgang tot in de late namiddag alle trekvogels maar ook de vogels ter plaatse. In totaal hebben ze gedurende de 8 uur durende telling 8118 exemplaren en 56 soorten genoteerd. Met 3 Rode Wouwen, 2 Smellekens en 2 Bruine Kiekendieven, de nodige Sperwers en Buizerds waren de roofvogels mooi vertegenwoordigd. Top 3 waren echter de vinken (4780, maar vermoedelijk nog een onderschatting), de spreeuwen (1020) en de veldleeuweriken (445).

De telling op deze locatie, maar ook op alle andere locaties (ook in het buitenland) werd door de waarnemers ingebracht en  is terug te vinden op de website www.trektellen.com.

Zwammen en meer bepaald ectomycorrhiza-zwammen zijn belangrijke organismen in elk bos. Zij leven in symbiose met boomwortels. Het grote ondergrondse netwerk van zwammen levert water en mineralen aan de bomen in ruil voor suikers, die ze zelf niet kunnen aanmaken want ze doen niet aan bladgroensynthese.
Voor het behalen van zijn masterdiploma Biologie deed Joris De Clercq, onder leiding van professoren Annemieke Verbeken en Kris Verheyen, een onderzoek naar de biodiversiteit van ectomycorrhiza-zwammen in de mono- en polyculturen van jonge bomen op de Forbio-site in Hechtel-Eksel.
Hij ging na of de diversiteit van de jonge bomen ook voor diversiteit van de zwammen zorgt. Hiervoor inventariseerde hij systematisch de bovengrondse vruchtlichamen (paddenstoelen) in het najaar van 2021.

Dat de biodiversiteit afneemt wordt algemeen waargenomen en beschreven. Zonder het nemen van aangepaste maatregelen zal het verlies aan soorten uiteindelijk ook de mens bedreigen.
Om soorten te kunnen behouden, moet men een duidelijk beeld hebben van hoeveel soorten waar leven en hoe het met hun gezondheid gesteld is. Dit doen door middel van traditionele veldonderzoeken is zeer tijdrovend en kostelijk.
Een recente oplossing hiervoor is het gebruik van drones. Drones kunnen gemakkelijk over een grote oppervlakte gedetailleerde gegevens verzamelen en informatie vastleggen die niet zichtbaar is voor het blote oog. Omdat dit een vrij nieuw onderzoeksgebied is, valt er nog veel te ontdekken.
In de zomer van 2021 onderzocht studente bio-ingenieur Esther Tubbax (KU Leuven) met een drone - uitgerust met een multispectrale camera -  het FORBIO-bos in het Pijnven. Door vergelijking van de dronebeelden met gronddata werd nagegaan of diversiteit en productiviteit van de FORBIO-bossen gemodelleerd kunnen worden.
Haar bevindingen schreef ze neer in haar masterthesis met als titel: ´Door de wolken kijken of eronder vliegen?´.

Bijen zijn belangrijk voor de bestuiving van vele plantensoorten, zo ook van gewassen die we eten: zonder bestuiving geen bevruchting en dus geen fruit en groenten …

We kennen in ons land ongeveer 350 verschillende soorten bijen, onderverdeeld in drie groepen: honingbijen, solitaire bijen en hommels. De zwarte bij is hierbij de enige autochtone honingbij.

De varroamijt is een van de grootste bedreigingen voor de honingbij. Daarom wordt bij een 42-tal verschillende volken van onze zwarte bij in Bosland nagegaan in welke mate de zwarte bijen gedrag vertonen dat een aanwijzing zou kunnen zijn voor verhoogde weerstand tegen deze mijt. Dit onderzoek wordt uitgevoerd in het kader van het ‘RECSMR Project’ en valt binnen het programma ‘Toegepast onderzoek’ van het Vlaams Bijenteeltprogramma 2020 - 2022. Het is een monitoringsproject dat wordt uitgevoerd door het onderzoeksteam van de vzw Zwartebij.org in samenwerking met de KU Leuven.

Reeds vele jaren wordt door een aantal natuurpunt vrijwilligers Pelt -onder leiding van Willy Pardon-het aantal gentiaanblauwtjes in het Hageven gebied berekend. Dit gebeurt door het tellen van de spierwitte eitjes – nauwelijks een speldeknop groot- die door de vlinder afgezet worden op klokjesgentianen. Het Hageven is een van de vier plaatsen in Vlaanderen waar deze mooie dagvlinder nog voorkomt. De vrees is echter dat dit niet lang meer gaat duren, want het aantal eitjes dat zo geteld wordt (steeds begin augustus) neemt jaar na jaar af. En dit is niet omdat het aantal klokjesgentianen dalen, want die staan er nog steeds genoeg…

Drones kunnen ingezet worden om vanuit de lucht op afstand metingen te doen van diverse ecosystemen. Voor zijn masterproef aan de faculteit Bio-ingenieurswetenschappen (UGent) gebruikte Jacob de Rauw een drone, uitgevoerd met een thermische en een multispectrale camera, om informatie te krijgen over het ecosysteemfunctioneren van het boomsoort-diverse proefbos in het Pijnven (FORBIO).
Hij werd voor dit onderzoek begeleid door Prof. Wouter Maes, Prof. Kris Verheyen en Dr. Haben Blondeel.

Omdat vlinders snel reageren op veranderingen in hun omgeving, zijn ze ideaal om te onderzoeken hoe het gevoerde beheer en het veranderend klimaat van invloed zijn op de biodiversiteit.  Hiervoor is er actuele informatie nodig over de dagvlinderstand. Recent werd daarom in samenwerking met  boswachter Bert Geraerts de vlindermonitoringsroute in de Vriesput (Lommel) en het Hobos (Pelt) vernieuwd door arbeiders van agentschap Natuur en Bos.

Het monitoren wordt gedaan door vrijwilligers, die hun output leveren aan het meetnet dagvlinders (ontwikkeld door het INBO in samenwerking met Natuurpunt).  Daarnaast worden de gegevens door de  boswachters gebruikt om de gebieden optimaal te beheren voor het behoud van de aanwezige soorten. Er wordt ook onderzocht hoe met beheer een gunstige omgeving ingericht kan worden voor andere soorten, zoals de zeer zeldzame kommavlinder, die in Lommel nog voorkomt. Op termijn hoopt ANB ook in de rest van Bosland grote en stabiele populaties te laten ontwikkelen.

Eind juli was de nachtzwaluw al weer meer dan twee maanden terug in onze streken -om te broeden- en de eerste nakomelingen waren al uitgevlogen. Tijd dus om een simultane telling uit te voeren van het aantal mannelijke individuen in het Pijnven. Postdoc Ruben Evens  (UAntwerpen), doctoraatstudent Michiel Lathouwers (UHasselt, UNamen) verzamelden hiervoor - samen met boswachter Eddy Ulenaers- een diverse groep vrijwilligers, die allemaal bereid waren een stukje van hun nachtrust op te offeren voor de wetenschap. In de plaats hiervoor kregen ze een mooie introductie tot het leven van de nachtzwaluw en een demonstratie van het ringen en zenderen van de diertjes.

Wandelaars die recent aan de ingang van het Pijnven langs het bosmuseum voorbijkwamen, hebben daar waarschijnlijk de pas herschilderde natuurmuur kunnen bewonderen. Ontwerp en uitvoering is van de hand van een lokale kunstenares: Celine Dewit. Thema van de knappe muurschildering is Boslands´ Big Five en  Magnicifent Seven en is een eerste stap in het opknappen van het Bosmuseum zelf. 

Tijdens controle van een aantal stilstaande waters in Bosland half juli, werd door boswachters Ernesto Zvar  en Eddy Ulenaers opnieuw een populatie triopsen ontdekt in diverse poelen. Doctoraat student Vincent Dolmans (VUB) kwam met enkele collega´s de poelen en de triopsen onderzoeken, met als doel de parameters te identificeren, die overleven in de poelen mogelijk maakt. Dit laatste is van belang voor de verantwoordelijke boswachters om de overleving van de soort te faciliteren en om andere poelen in het gebied te evalueren als habitat. Naast de triopsen werden ook nog alpensalamanders en de rugstreeppad  in de poelen aangetroffen. 

Sinds er begin dit jaar reptielenplaten in het Pijnven geplaatst werden, voert een groepje vrijwilligers onder leiding van boswachter Eddy Ulenaers op regelmatige basis gladde slang tellingen uit. Door het uitzonderlijk warme weer van de laatste tijd, moeten de momenten goed gekozen worden: de gladde slang kruipt namelijk niet onder de platen wanneer het te warm of te zonnig is…
Tot nu toe hebben de vrijwilligers een 5-tal verschillende slangen kunnen identificeren. De slangen kunnen immers onderscheiden worden door hun specifieke patronen in hun kop- en rug- tekening.

Natuurliefhebber en amateurfotograaf Jente Kaprowski brengt heel wat tijd door in de kijkhut  en bloemenakker in de buurt van het  Zwartwater in Hechtel-Eksel. Zijn hobby: natuur - vooral vogels - en fotografie met een 700 mm telelens. Zijn vele, mooie waarnemingen (waarnemingen.be) deelt hij ook via zijn Instagram account, waar hij zijn talrijke volgers laat meegenieten van de mooie natuur in Bosland.

Natuurpunt-vrijwilliger en vogelkenner Pieter Cox telt op een gestandaardiseerde manier broedvogels in een drietal vierkante km hokken in Bosland. Pieter is een van de vele vrijwilligers die dit in de 1200 door het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) vastgelegde hokken in Vlaanderen doet. De tellingen gebeuren hoofdzakelijk op basis van het gehoor, dus de vrijwilligers moeten een goed gehoor en over ene grote kennis van vogelgeluiden beschikken.

Een grote uitdaging: te weten komen hoe een boom er onder de grond uitziet, zonder hem uit te graven of op een andere manier te beschadigen?

De niet-destructieve techniek grondradar (Ground Pentrating Radar of GPR) heeft veel potentieel om hierbij te helpen, en om het kwantificeren van de boomwortels en het bepalen van de wortelbiomassa mee te ondersteunen. De opzet van het onderzoek van bio-ingenieursstudente Feria Verschraegen (Universiteit Gent) voor haar masterproef was dan ook om na te gaan onder welke condities de wortelstructuur van bomen in beeld kan gebracht worden met deze techniek. Hiervoor ging ze aan de slag in het Pijnven, maar ook in stedelijk gebied in Gent. 

Door de droogte zijn vele poelen in Bosland, zoals in de rest van Limburg, momenteel aan het uitdrogen. Net dit soort tijdelijke waters worden onderzocht op allerlei fysische, chemische en biologische parameters door doctoraatstudent Vincent Dolmans (VUB).

Het onderzoek spitst zich toe op waterorganismen die er toch in slagen te overleven door droogteperiodes te overbruggen als eieren in rust, zoals Kopschildkreeftjes. Een viertal poelen werd geselecteerd, op advies van boswachters Ernesto Zvar en Eddy Ulenaers (Natuur en Bos). 

Waar de reuzenbalsemien groeit, worden andere planten verdrongen. Daardoor vormt hij een grote bedreiging voor de biotopen en bijhorende dieren in de Dommelvallei, en dus een  bedreiging voor de biodiversiteit.
Net als vorige jaren wordt er veel aandacht besteed aan de bestrijding van deze invasieve exotische plant. Arbeiders van de Winning doen hier zeer goed werk op verzoek van ANB´s  boswachter Pat Schuurmans.

Voor haar masterthesis in ´Sustainable development´ plaatste student Madelein Victor samen met haar promotor Prof. Bart Muys (KULeuven) en boswachter Eddy Ulenaers op 52 bomen in Bosland telkens een 12-tal felgroene nep-rupsen uit plasticine.
Dit veldwerk is een eerste stap in haar onderzoek om verschillen in ecosysteemrespons te bepalen tussen een monocultuur bos bestaande uit dennenbomen en een dennenbomenbos met een loofhoutbosrand.

Akkerflora is bedreigd, niet alleen in Vlaanderen maar  in heel West-Europa. Boswachter Pat Schuurmans (ANB) beheert sinds enkele jaren een achttal akkertjes en bijhorende houtwallen in het natuurgebied de Ortolaan in Peer, met als doel de oorspronkelijke akkerflora en bijhorende fauna terug een kans te geven.

De bestrijding van deze invasieve exoot is zeer actueel in Lommel, waar diverse besmettingshaarden aangetroffen zijn. Idealiter zouden ze verwijderd moeten worden voor ze opnieuw bessen vormen. Onder andere met de hulp van  vogels, die de bessen eten en de zaden (tot 25000 per plant) elders achterlaten, lukt het de soort om snel uit te breiden.  Boswachter Bert Geeraerts leidt deze intensieve bestrijding die samen met arbeiders van de Winning uitgevoerd wordt.

Voor hun geïntegreerde proef (GIP) onderzochten laatstejaarsstudenten Sam Janssen en Angelo Theunissen (Biotechnicum Bocholt) de waterkwaliteit van de verschillende poelen, vennen en vijvers van het Hageven in Pelt. Hiervoor werden -in de periode van oktober tot april- maandelijks verschillende soorten wateranalyses gedaan. De diverse soorten waters met hun typische kenmerken leiden tot de grote biodiversiteit in het Hageven. 

Bio-ingenieur Tom Verhelst en Professor Kim Calders (Cavelab, UGent) gebruikten Terrestrial Laser Scanning (TLS) om een 3-dimensionaal beeld te maken van een prachtige oude kastanjeboom in het HOBOS (Bosland). Deze techniek kan worden ingezet om de bovengrondse biomassa in te schatten van oudere en complexe bossen in Vlaanderen, hetgeen belangrijk is voor het monitoren van de klimaatmitigatie.

Kijk bij lees meer: voor een 3D beeld van de kastanjeboom

Wie wel eens in het gebied ´Heide achter de Steenweg´ in Pelt komt, heeft deze werken vast al gezien en zich mogelijk ook afgevraagd waarom er bomen worden gekapt in deze tijd van klimaatopwarming. Om de klimaatopwarming tegen te gaan, is echter ook biodiversiteit nodig, dus variatie in het landschap.

Doctoraatsstudent Michiel Lathouwers (Universteit Hasselt en Université de Namur) onderzoekt bij de nachtzwaluw onder meer de route tijdens en naar zijn overwinterplek . Hiervoor wordt er een mini gps logger geplaatst op enkele nachtzwaluwen, tijdens hun verblijf hier in de zomerperiode. Wanneer de diertjes dan richting Afrika trekken om te overwinteren slaat de logger de locaties op. Nu het eerste diertje met logger is teruggekomen, kunnen de onderzoekers de data uitlezen. Dit mannetje waagde de oversteek van de Middellandse zee naar Algerije vanuit Alicante,en vloog vervolgens terug via Marokko naar Malaga. Na een week vertrok hij richting Sahara. Daarna zien we ook dat hij een week verbleef aan de oevers van de Niger rivier, in het midden van de Sahara in de regio rond Timboektoe. De winter spendeerde hij in het zuiden van de DR Congo.

Voor de overleving van de soort is het belangrijk dat de gebieden waar de zwaluw overheen trekt en verblijft tijdens de winter veilig zijn voor hem en voldoende voedsel bieden.

Nu de nachtzwaluwen stilaan terugkeren naar onze streken voor het broedseizoen, werden er recent in het Pijnven en een aantal andere bekende broed- en foerageerplaatsen lichtmeters geplaatst. Dit gebeurde op lokaties met weinig of net veel omgevingslicht. Doel van het onderzoek is om de impact van lichtvervuiling op het fourageer gedrag van de nachtzwaluw in kaart te brengen. Nachtzwaluwen detecteren vliegende prooien immers visueel tegen een lichtere hemel tijdens periodes van schemering of nachtelijk licht. Dit onderzoek maakt deel uit van het post-doctoraal onderzoek van Ruben Evens (UHasselt-Uantwerpen).

Onderzoekers Ruben Evens, Michiel Lathouwer en boswachter Eddy Ulenaers hebben afgelopen nacht hun eerste zwaluw van 2022 van een radiozender kunnen voorzien. Het gaat om een vrouwtje dat ook de vorige zomer al in het Pijnven kwam broeden. Door middel van de radiozender willen de onderzoekers de bewegingen van de vogel zowel in het broedgebied als tijdens het foerageren opvolgen.  Naast het vrouwtje werden ook nog drie mannelijke nachtzwaluwen waargenomen. 

De opvolging is nodig om de gedragingen van deze speciale vogel te begrijpen en het bos- en heide beheer aan te passen -waar nodig- om de soort beter te kunnen beschermen.

Sinds maart ligt er een 25-tal reptielenplaten in het Pijnven. Bij nazicht van een aantal platen werd op 29 april een eerste slangetje ontdekt! Het slangetje werd uitgebreid gefotografeerd omdat elke gladde slang een unieke tekening heeft waaraan de dieren individueel herkenbaar zijn.
Het waarnemen en opvolgen van de als zeldzaam geclassificeerde gladde slang is van belang voor het aanpassen van het gebied beheer voor de instandhouding van de soort.

In het kader van een Europees Erasmus+  project werken Natuurinvest en An Creemers en Koen Driessen van het Agentschap Natuur en Bos samen met een aantal buitenlandse partners om kennis op te bouwen en ervaringen te delen rond  proces gestuurde natuurbeschermingsconcepten en -oplossingen voor gebieden in Europa. Dit gebeurt in Vlaanderen aan de hand van twee cases, namelijk het Sigmaplan in het Schelde-getijdengebied en Bosland. 

Bomen en bossen spelen een belangrijke rol in het behoud van de biodiversiteit en de aanpak van de klimaatcrisis.
Daarom wordt sinds 1987 in Vlaanderen elk jaar de gezondheidstoestand van onze bossen onderzocht en gerapporteerd door het INBO (Instituut Natuur- en Bos Onderzoek), dit in samenwerking met de lokale regiobeheerders en boswachters van ANB.

In Bosland wordt een vijftal proefvlakken -met Corsicaanse den en Amerikaanse eik- geëvalueerd. De resultaten kunnen gebruikt worden om de bosbeheersplannen te optimaliseren.

Is de hond in staat om meer stalen wolvenmest te vinden dan de mensen die hem begeleiden? Deze vraag werd onderzocht door Katrien Vrijdag voor haar Bachelorproef in de afstudeeroptie dierenzorg (Agro- en Biotechnologie, Odisee).

Natuurliefhebber en fotograaf Jos Keppens brengt heel wat van zijn vrije tijd in het schitterende HOBOS door,  dit in overleg met boswachter van het gebied.  Van huis uit vogelliefhebber maar later kwamen ook de zoogdieren in beeld zoals spelende vosjes, eekhoorns, bunzings, everzwijnen, reeën, steenmarters en een gezin zeldzame boommarters. Het bleef ook niet meer alleen bij het nemen van foto’s maar ook het gedrag wordt geobserveerd en gefilmd.
De kennis die zo opgebouwd wordt geeft de boswachter de mogelijkheid om specifieke acties in te brengen in de gebieds beheersplannen.

Foto´s: Jos Keppens

Natuurliefhebber en fotograaf Jos Keppens brengt heel wat van zijn vrije tijd in het schitterende HOBOS door,  dit in overleg met boswachter van het gebied.  Van huis uit vogelliefhebber had hij in eerste instantie vooral oog voor de diverse spechten waaronder de zwarte specht maar ook de kerkuil, kruisbekken, goudhaantjes, kuifmezen en winterkoninkjes in het gebied mochten voor hem poseren.

De kennis die zo opgebouwd wordt,  geeft de boswachter de mogelijkheid om specifieke acties in te brengen in de gebiedsbeheersplannen.

Foto´s: Jos Keppens

Sinds kort ligt er een 25-tal reptielenplaten in Bosland, op plaatsen waar de gladde slang gevonden zou kunnen worden. Deze platen worden gebruikt om de aanwezigheid en bewegingen van de slangenpopulatie op te volgen. Het pas opgezette meetnet is van groot belang om deze bedreigde (rode lijst) en Europees beschermde soort beter te kunnen bewaren onder meer via gerichte beheerswerken.

Voor zijn masterthesis Biologie aan de UGent onderzoekt Joris de Clercq onder leiding van professoren Annemieke Verbeken en Kris Verheyen de biodiversiteit aan mycorrhiza zwammen in mono- en polyculturen van jonge bomen, zoals die er zijn in de FORBIO site in het Pijnven. Hiervoor bekeek hij van augustus tot en met  november de FORBIO site in detail. Hij kwam hierbij enkele zeldzame tot zeer zeldzame paddenstoelen (bovengrondse vruchtlichamen van de ondergrondse zwammen)  tegen zoals Roze spijkerzwam, Grijsbruine russula, Donkere kokosmelkzwam, Fijnschubbige boleet, Bruine ringboleet en Dennenslijmkop.

Foto´s : Joris de Clerq

Vrijdag 25 februari werd gestart met een samenwerking tussen de organisaties ZwarteBij.org en Agentschap Natuur en Bos met als doel te onderzoeken of het Pijnven een geschikte locatie zou kunnen zijn voor de zogenaamde ´rewilding´ van de inheemse Zwarte bij (Apis mellifera mellifera).

Jaarlijks trekken vele padden, kikkers en salamanders in het voorjaar vanuit het HOBOS over de Witherendreef en de op- en afrit van de N74 om terug in hun geboortepoel te geraken. Zonder maatregelen overleven velen van hen deze oversteek niet. Natuurpunt Pelt helpt hier de natuur een handje door elk jaar tijdelijke padden-overzetplaatsen te installeren. Hiervoor zijn veel vrijwilligers nodig  en dit is mogelijk geen oplossing voor de lange termijn. Daarom kwam op initiatief van Natuurpunt en de milieuschepen van Pelt een groep van experten en belanghebbenden ter plekke om nieuwe scenario´s te definiëren die de grootste overlevingskans zouden kunnen bieden voor de amfibieën.

Op 5 en 6 januari werd een 20-tal nieuwe fruitbomen geplant  in de boomgaard van het HOBOS in Bosland.  De bestaande bomen kregen ook een vitaliteitssnoei. Dit op initiatief van boswachter Gino Ottatti (ANB)  in samenwerking met de Nationale Boomgaardenstichting.
De HOBOS boomgaard bevat een assortiment van streekeigen en historisch belangrijke soorten en variëteiten, die omstreeks 1900-1950 in deze streek van Limburg voorkwamen.

Vrijwilligers van Natuurpunt beheren al tientallen jaren de Vloeiweiden van de Grote Watering in Lommel. De 15 ha grasland worden nog steeds bevloeid op eeuwenoude wijze met kalkrijk water, aangevoerd door een stelsel van kanalen en greppels. Hierdoor ontstond een unieke biotoop van zeldzame planten en dieren. Het ecologisch zeer interessant gebied is in de loop der jaren door een divers scala aan wetenschappers onderzocht geworden.

Alhoewel er een sterke vrijwilligerswerking is in het gebied, zijn nieuwe helpers meer dan welkom! 

vloeiweiden@natuurpunt.be

Tijdens een kennismaking en brainstormsessie in het Bospaviljoen in het Pijnven werden mogelijkheden geëxploreerd om met drones- uitgerust met diverse soorten camera´s - het microhabitat van de nachtzwaluw beter in kaart te brengen.  En dit zowel tijdens het broedseizoen hier in Bosland als in de overwinteringsgebieden in Afrika.

Laatste jaar student bio-ingenieur Feria Verschraegen (Faculteit Bio-ingenieurswetenschappen, Universiteit Gent) onderzoekt voor haar masterthesis onder leiding van Professoren Philippe De Smedt en Kim Calders of ze de wortels van een boom in het Pijnven in kaart kan brengen met een niet-destructieve techniek.

De laatste jaren verschijnen er geregeld meldingen van waarnemingen van gladde slang door bezoekers van Bosland.
Voor dit verborgen levend en voor de mens onschadelijk slangetje gebeuren er momenteel geen systematische tellingen in Bosland. Volgens Natuurpunt expert Peter Engelen zouden er binnen Bosland echter diverse plaatsen geschikt zijn als biotoop en zou de soort hier dus een groter verspreidingsgebied hebben dan momenteel gekend is.
We zijn op zoek naar enkele gemotiveerde vrijwilligers die geduldig genoeg zijn om warme hoekjes en grasbultjes af te speuren naar deze verborgen schoonheden en zo mee willen helpen om een meetnet uit te zetten, bijvoorbeeld in het Pijnven, om na te gaan waar en in welke dichtheden gladde slang aanwezig is.
 

Dus liefhebbers van reptielen en meer in het bijzonder van slangen die geregeld wat tijd over hebben om tellingen te komen doen, gelieve u te melden bij boswachter Eddy Ulenaers.

Deze vraag probeert biologiestudente Ebe Verheyen te beantwoorden met het onderzoek dat ze deed voor het behalen van haar Bachelorproef aan de UHasselt.

Werkgroep Isis vzw organiseert - in het kader van het project Stille Waters - buitenklassen aan het Dommelhuis in Peer voor studenten van de tweede graad secundair onderwijs.
De studenten worden hierbij begeleid door gidsen van de werkgroep ISIS.  Zo leren de leerlingen de aanwezige water- en oeverplanten determineren. De systematische analyse en telling van de aanwezige waterdiertjes (macro-invertebraten voor de specialisten) leidt tot de bepaling van de Biotische Index, een maat voor de kwaliteit van het water.  De vijver naast het Dommelhuis werd zo door de leerlingen geclassificeerd met een cijfer 8, wat betekent dat er weinig verontreiniging is en dat het water van goede kwaliteit is.
Naast de biologie komt ook de chemie aan bod: een achttal chemische componenten van het water werd geanalyseerd, o.a. het zuurstofgehalte, de zuurtegraad en de chemische verbindingen zoals fosfaat en chloride.
Alles wordt netjes gerapporteerd aan het Provinciaal Natuurcentrum, die de gegevens samenlegt met resultaten van de ganse provincie. Zij gaan hier dan verder mee aan de slag.

Met de hulp van professoren Wouter Maes en Kris Verheyen maakt bio-ingenieur in spe Todi Daelman, 3 dimensionale beelden van de FORBIO site vanuit de lucht. Hij doe dit in het kader van zijn master thesis aan de universiteit van Gent. Zo willen zij de structuur en biomassa opbouw van de FORBIO bossen bepalen. Naast Bosland bevinden er zich in België ook FORBIO bossen in Gedinne en in Zedelgem. De drone vliegt volgens een vooraf bepaald vliegpatroon over het gebied en creëert zo een massa aan datapunten, die door Todi herleid worden tot bruikbare data en resultaten. 

Het rooien en afvoeren van bomen in een bos gebeurt met zware machines. Jolan Wauters (PIXL-Afdeling Groenbeheer) werkte in zijn doe-stage  ontginningswegen uit om de impact van deze zware machines op bosbodem en vegetatie te verminderen. Tegelijkertijd wordt hierbij ook rekening gehouden met de veiligheid van bosbezoekers en nutsleidingen.

Hiervoor werd door Natuurpunt een stuk grond aangekocht en een gedeelte van de spinnenkolonie werd via een gezamenlijke inspanning verplaatst. Om de overlevingskansen van de spinnen door deze zogenaamde translocatie te verhogen bestudeerde Koen Van Keer de wetenschappelijke literatuur en bracht hij een werkbezoek aan specialisten van het Ladybird Spider project, zoals de lentevuurspin in Engeland wordt genoemd. Deze kennis werd gebruikt bij de zoektocht naar een geschikte nieuwe locatie, de werkwijze voor een optimale verplaatsing en het ecologisch beheer van de spinnenhabitat.

De nachtelijke bezoekjes aan Bosland zitten erop voor biologen Ruben Evens en Michiel Lathouwers deze zomer. De laatste nachtzwaluwen zijn geringd en gezenderd met een gps tracker, zodat bij hun terugkeer in het voorjaar de onderzoekers te weten komen waar de vogels de koudere seizoenen hebben doorgebracht.
Tijdens de zomer werden de bewegingen van de nachtzwaluwen ook gevolgd aan de hand van trackers. Zo kan per gezenderde nachtzwaluw gekeken worden waar ze overdag verbleven en dus ook hun nesten zich bevonden, waar ze hun voedsel gaan zoeken en hoelang ze foerageren.
Vermoedelijk door het slechte weer deze zomer, zijn geen van de gekende tweede broedsels gelukt en lijken de nachtzwaluwen ook eerder te vertrekken.  Hiervoor hebben ze zich wel goed voorbereid: daar waar ze in het begin van het seizoen tot enkele weken geleden maar rond de 70 gr wogen, is dat nu -net voor het vertrek-  meer dan 90 gr. Dat is een gewichtstoename van meer dan 25 % op een drietal weken!

Een belangrijke stap in het behoud van biodiversiteit is het meten en monitoren. De vrijwilligers van de natuurwerkgroep de Slobkousjes inventariseren en rapporteren jaar in jaar uit één keer per week de vegetatie op een plaats in Noord-Limburg, waarbij ook gebieden in Bosland zoals bijvoorbeeld het Hobos of de Begijnenvijvers. De kennis van plant en dier die in deze groep is aanwezig is, is zeer waardevol als input voor onze boswachters en de gebiedsbeheersplannen.

Boswachter Gino Ottati van Agentschap Natuur en Bos onderhoudt op advies van de Nationale Boomgaardenstichting een boomgaard gelegen in het Hobos in Pelt. De boomgaard bevat een zo ruim mogelijk assortiment streekeigen en historisch belangrijke soorten en variëteiten, die omstreeks 1900-1950 in deze streek van Limburg voorkwamen. De komende winter zullen er diverse nieuwe bomen worden aangeplant en bestaande bomen zullen een vitaliteitssnoei krijgen. Sommige oudere nog levende fruitbomen, al zijn ze weinig levensvatbaar, hebben nog een ecologische en landschappelijke waarde en mogen dan ook blijven staan.

Het belang van insecten, als onderdeel van de voedselketen voor mens en dier en voor de bestuiving -en dus overleving- van planten, kan niet overschat worden. Het is daarom van belang om de hoeveelheid en de diversiteit in insecten te behouden.

Meten is weten
Voor zijn Masterthesis in toegepaste Ecologie (U Hasselt/ Inland Norway University of Applied Sciences) onderzocht Ward Hamaekers diverse methodes voor de bepaling van biodiversiteit en biomassa van insecten, in verschillende gebieden in en rond het Pijnven. De gebieden zijn zodanig gekozen dat er een link bestaat naar het broedgebied en de voedselgebieden van de nachtzwaluw. Voor de soorten determinatie werd er dankbaar beroep gedaan op de specialisten van de diverse insectensoorten van Likona.

Ex-Boswachter Jan Holsters is zo een van die vrijwilligers. Ook na zijn pensioen blijft Jan zich inzetten voor het gebied door nauwgezet grondwaterstanden te meten en dagvlinders te tellen. Elke 14 dagen trekt Jan er op uit met de fiets en pen en papier om aan de Vriesput in Lommel en Hobos in Pelt zijn werk te doen. Temperatuur, windkracht en bewolking worden genoteerd omdat deze mede bepalen hoeveel vlinders zich laten zien. Door het slechte weer heeft Jan dit jaar lang moeten wachten voordat de aantallen de hoogte in gingen.

Jan zoekt nog collega vrijwilligers met een interesse of kennis in vlinders. Geïnteresseerden kunnen contact opnemen met boswachter Eddy Ulenaers.

Bosland profileert zich als het grootste avonturenbos van Vlaanderen. Binnen dit concept hebben natuurbeleving en wetenschapstoerisme een belangrijke plaats.
Voor zijn doe-stage bij de afdeling Groenmanagement (PXL) inventariseerde Jelle Peijffers de actuele situatie van het Arboretum in Wijchmaal met behulp van de ArcGis collector, een mobiele app voor het verzamelen van data, gecombineerd met een Suunto hoogtemeter, GPS en waar nodig satellietbeelden.

Dat de wetenschappers de weg naar Bosland weten te vinden, bewijst het nieuwe onderzoek onder leiding van Prof. Kim Calders (UGent). Doctoraat studente Mengxi Wang legt met 3D terrestrische laserscanning technieken de driedimensionale structuur van de recent (2012) aangeplante FORBIO bossen vast.
De 126 plots op de 3 Belgische FORBIO sites worden -op duidelijk geselecteerde en gemarkeerde plaatsen in de bossen- door het team van Gent gescand om de effecten van boomsoort diversiteit op biodiversiteit en het functioneren van de bosecosystemen te kunnen beoordelen.

Bijgevoegd een 2D-projectie van een 3D scan in Hechtel-Eksel. De data zijn gekleurd volgens afstand van de scanner: hoe donkerder, hoe dichter bij de het instrument. De blauwe regio’s geven aan dat daar geen laserpulsen gereflecteerd werden – door deze gaten in de bosstructuur kan licht dus de bodem bereiken.

Dat nieuwe technologie en natuur wel degelijk samengaan bewijzen Bio-ingenieurs Sam Ottoy en Esther Tubbax (KU Leuven).  Met behulp van drones (PXL Green&Tech), uitgerust met een multi-spectrale camera, monitoren zij de ecologie en biodiversiteit op de FORBIO site in Bosland.  

Vanaf het najaar 2020 stelde het INBO  samen met onze boswachters alles in het werk om het DNA van alle jongen van Noëlla en August te bemachtigen. Door dit  DNA in de Europese databank van het wolvenconsortium te zetten, bestaat er een goede kans om te weten te komen waar de jonge wolven na het verlaten van hun geboorteterritorium gaan rondzwerven en waar ze uiteindelijk zelf een nieuwe roedel gaan stichten. Het DNA op prooiresten en de wolf uitwerpselen worden daarvoor geanalyseerd. Hierdoor kon het DNA van elke wolf in Bosland afzonderlijk vastgelegd worden.
Dit is ook van belang om na te gaan of een prooi inderdaad door een wolf gepakt werd en zo ja door welke wolf dan. Ook bij de opkomst van nieuwe wolven in het gebied kan hun identiteit en oorsprong vastgelegd worden via hun DNA.

Onderzoekers Ruben Evens en Michiel Lathouwers doen met de hulp van boswachter Eddy samen al een decennium lang wetenschappelijk onderzoek naar het doen en laten van de nachtzwaluw in Bosland. 

Deze speciale vogel laat  zich niet in een hokje stoppen. 

Onderzoeker Dylan Elen en paringsstand coördinator Iwein Verboven hebben opnieuw tientallen Zwarte Bij koninginnen ontvangen van de leden van Zwartebij.org met als doel deze koninginnen te laten bevruchten door de in Bosland aanwezige Zwarte Bij darren.
In de paringsstand van ZwarteBij.org te Bosland, worden Zwarte darren (in de grote kasten) en maagdelijke Zwarte koninginnen (in de kleine kastjes) samengebracht opdat ze elkaar op een middag in de lucht zouden tegenkomen om de bruidsvlucht uit te voeren en de koninginnen te bevruchten. De bevruchte koninginnen gaan terug naar de Zwarte Bij imkers.
Het streefdoel hierbij is om hierbij volledige zuivere paringen te verkrijgen, hetgeen geen sinecure is door de aanwezigheid  van andere bijensoorten rondom Bosland.
Na de bevruchting wordt nagegaan hoe zuiver dit gebeurd is door DNA onderzoek en vleugelanalyse van het nageslacht. Voorlopige conclusie is dat Bosland geschikt zou kunnen zijn voor rewilding van de Zwarte bij. Maar verder onderzoek is gaande.

Op vrijdag 22 juni werd op uitnodiging van onderzoeker Dylan Elen een infodag gehouden rond Zwarte bij in Bosland. De Zwarte bij is de enige inheemse honingbij in Vlaanderen maar sterk bedreigd en wilde volkeren komen niet meer voor. Dylan, die ook voorzitter is van ZwarteBij.org, doet reeds verschillende jaren onderzoek naar mogelijke conservatiegebieden voor de inheemse Zwarte bij. Deze bij is een echt bosdier en het Pijnven te Hechtel-Eksel is voor het conservatieonderzoek al die jaren de belangrijkste locatie geweest.

Op het Kristalpark in Lommel vond op dinsdag 19 juni een Groensafari plaats in het kader van het Interreg-project 2B Connect: Bedrijven en Biodiversiteit. Uit heel Vlaanderen en Nederland kwamen diverse bedrijven, tuinontwerpers, landschapsarchitecten, medewerkers van regionale landschappen,… om kennis te vergaren rond biodiversiteit op bedrijventerreinen.

Op het Nolimpark in Overpelt zullen bedrijven Brabantia en Profel voortaan werk maken van  meer biodiversiteit op hun bedrijfsterrein. De twee bedrijven traden recent toe tot het Europese project 2B Connect dat in de Vlaams-Nederlandse grensstreek voor meer biodiversiteit wil zorgen op minstens zeventig bedrijfsterreinen.

De kommavlinder (Hesperia comma) is een aandachtsoort voor droge heide en stuifzanden, en daarmee een kenmerkende vlinder voor Lommel.  In 2006 werd een populatie van deze zeldzame vlinder ontdekt op de  grens tussen industriegebied Kristalpark en het parkgebied Meysterbergen in Lommel. Om stadsontwikkeling en leefgebied voor de vlinder in de toekomst hand in hand te laten gaan, was het nodig om het gebied onder de loep te nemen en een plan op te maken.

Op 27 oktober vond het Vlaams Milieucongres Groene Economie plaats in Mechelen. Het congres had als doel om bedrijven en sectoren verder te vergroenen. Bosland trad op als inspirerende case binnen het Interregproject 2B Connect.

Het samenwerkingsverband Bosland, dat zich over de gemeenten Hechtel-Eksel, Lommel en Overpelt uitstrekt, bestaat 10 jaar. Het Agentschap Natuur en Bos (ANB) van de Vlaamse Overheid organiseerde daarom een internationaal symposium.

Nolimpark wordt de komende drie jaar omgevormd tot een nieuw groen industriepark. Dit initiatief kadert in het grotere Interreg-project 2B Connect dat werkt aan de grensoverschrijdende verbinding van natuurgebieden en meer biodiversiteit binnen de industriegebieden. Daarvoor heeft de intercommunale Nolimpark 120.000 euro voorzien, waarvan 50% steun van het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO).

De komende drie jaar zullen de Boslandpartners samen met Nolimpark en de bedrijven Sibelco en VBM hun industrieterreinen groener inrichten om de lokale natuur alle kansen te geven. Daarvoor krijgen zij 350.000 euro steun van het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) en 133.000 euro van het Agentschap voor Natuur en Bos. Dit initiatief kadert in het grotere Interreg-project 2B Connect dat werkt aan de grensoverschrijdende verbinding van natuurgebieden en meer biodiversiteit binnen de industriegebieden.

De 'Community of Scientists' van BosLAB brengt vandaag voor het eerst een grote groep wetenschappers samen in Bosland. Beheerders en onderzoekers buigen zich over het bos van de toekomst en de uitdagingen die het met zich mee brengt. Bosland, gekend om de prachtige natuur opengesteld voor ontspanning op de wandel-, fiets-, ruiter- en mennetwerken, heeft ook een wetenschappelijke functie als open luchtlaboratorium waar de theoriën getoetst kunnen worden in de praktijk.

 Het aantal boomsoorten en hun soortkenmerken bepalen hoe goed bossen functioneren als ecosysteem. Dat blijkt uit vijf jaar onderzoek van FORBIO, het Belgische luik van ‘s werelds grootste biodiversiteitsexperiment.

Op vrijdag 27 maart 2015 stelden jonge wetenschappers, die in Vlaanderen bezig zijn met natuur en bos in de brede zin, hun onderzoek voor. De onderwerpen zijn zeer divers en worden gebracht door gemotiveerde onderzoekers uit verschillende opleidings- en onderzoeksinstellingen met een boeiende presentatie of poster. Haben Blondeel sleepte een prijs in de wacht voor beste lezing, zijn onderzoek situeert zich voor een deel in Bosland